پرسش :

آیا بر انسان های غیرمعصوم نیز وحی نازل می شود؟

پاسخ :
نخست باید مفهوم وحی و کاربردهای آن را در قرآن کریم بیان کنیم.
مفهوم وحی
وحی پدیده ای است برتر و عالی تر از افق اندیشه بشر که با حس و تجربه و حتی با ادراک عقلانی شناخته نمی شود و ماهیت آن برای انسان های عادی مجهول است. وحی در لغت به معنای اشاره سریع و گفتار پنهانی، رسالت و الهام است.1
مفهوم وحی در قرآن
1. وحی تکوینی
یکی از مواردی که لغت وحی درباره آن به کار می رود، سنت ها، نظام ها و قوانین الهی در جهان خلقت است، چنان که در آیه ای از قرآن می خوانیم:
فقضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فی یَوْمَیْن وَ أوْحی فی کُلِّ سَماءٍ أمْرَها. (فصلت: 12)
پس آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز مقرر داشت و برای هر آسمانی، کار مربوطش را وحی کرد.
مقصود ظاهری آیه آن است که خداوند پس از آفرینش آسمان ها، نظام تکوینی ویژه ای برای هر یک از آنها تعیین کرد تا قوانین کلی هر کدام، به صورتی معیّن شکل گیرد. بنابراین، در این آیه، کاربرد لغت وحی بدان دلیل است که قوانین، به صورت انحصاری به هر یک از آفریده ها مرتبط است.

2. وحی فطری (ادراک غریزی)
از دیگر معانی و کاربردهای وحی در قرآن کریم، ادراک غریزی حیوانات است. خداوند در آیه ای از قرآن می فرماید:
وَ أوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أن اتَّخِذی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَر وَ مِمَّا یَعْرشُون. (نحل: 68)
و پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد (الهام غریزی)، از برخی کوه ها و درختان و از آنچه داربست می کنند، خانه هایی برای خود درست کن.
در این آیه، اعطای شعور غریزی به زنبور عسل در امر لانه سازی و گردآوری شیره گل ها، وحی نامیده شده است؛ زیرا نهادن این غریزه در عمق وجود زنبور عسل، مانند آن است که برنامه زندگی به صورت پنهانی به او اعلام شود.

3. وحی به معنای الهام قلبی
خداوند الهام به برخی انسان ها را وحی نامیده و فرموده است:
وَ أوْحَیْنا إِلی أمَّ مُوسی أنْ أرْضِعیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیْهِ فألْقیهِ فِی الْیَمِّ وَ لا تَخافِی وَ لاتَحزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَ جاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلین. (قصص: 7)
و به مادر موسی وحی کردیم فرزندت را شیر ده و چون بر جانش ترسیدی، او را در دریا (رود نیل) بینداز و نترس و غم مخور که ما وی را به تو باز می گردانیم و او را از پیامبران قرار می دهیم.
پس از آنکه فرعون فرمان داد همه نوزادان پسر را بکشند، خداوند به مادر حضرت موسی علیه السلام وحی کرد او را به دریا بیندازد. منظور از وحی در این آیه، الهام؛ یعنی نوعی اعلام پنهانی است. وحی به این معنا نه تنها بر معصوم، بلکه بر غیرمعصوم نیز نازل می شود.

4. وحی به معنای اشاره پنهانی و رمزی
حضرت زکریا علیه السلام پس از آنکه بشارت تولد حضرت یحیی علیه السلام را دریافت کرد، مأمور شد تا سه روز با مردم سخن نگوید و از راه اشاره، مردم را به عبادت خداوند فرا خواند. خداوند در قرآن کریم از این عمل به وحی تعبیر کرده است و می فرماید:
فَخَرَجَ عَلی قوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأوْحی إِلَیْهِمْ أنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیَّا. (مریم: 11)
پس [زکریا] از محراب، بر قوم خویش درآمد و به آنها اشاره کرد که روز و شب به عبادت و نیایش بپردازند.

5. وحی به معنای وسوسه های پنهانی شیطانی
خداوند در برخی آیات قرآن، وسوسه های پنهانی را نیز وحی خوانده، چنان که در آیه ای آمده است:
وَ إِنَّ الشَّیاطینَ لَیُوحُونَ إِلی أوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ. (انعام: 121)
بی شک، شیطان ها دوستان خود را وسوسه می کنند تا با شما بجنگند.

6 . وحی رسالتی
وحی به این معنا، بیش از هفتاد بار در قرآن کریم به کار رفته است. این نوع وحی، ویژه پیامبران است. آنها با حس و یقین به منبع وحی (یعنی نزول آن از سوی خداوند)، آموزه های الهی را بدون کم و زیاد و بدون کوچک ترین خطا و لغزشی، از جهان دیگر دریافت و به مردم ابلاغ می کردند.

انواع وحی رسالتی
خداوند در آیه ای از قرآن می فرماید:
وَما کانَ لِبَشَرٍ أنْ یُکَلِّمَهُ اللِّهُ إلاَّ وَحْیاً أوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فیُوحِیَ بِإِذنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ. (شورا: 51)
و هیچ بشری نیست که خدا با او سخن گوید، مگر از راه وحی یا از پشت حجاب یا اینکه فرستاده ای بفرستد و به اذن او هر چه بخواهد، وحی کند. به درستی که او بلندمرتبه و حکیم است.
این آیه مبیّن آن است که خداوند از سه راه با پیامبران خود ارتباط برقرار می کند:

1. وحی مستقیم
خداوند گاه حقایق و آموزه ها را به صورت مستقیم و بی واسطه بر قلب پیامبرش القا می کند. بنا بر روایت ها، این سنگین ترین نوع وحی است؛ زیرا خداوند بی هیچ واسطه ای بر قلب پیامبرش تجلی می کند.

2. وحی از ورای حجاب و ایجاد صوت
در این شیوه، آموزه های الهی در قالب صوت به گوش پیامبر می رسد و چون صاحب صدا دیده نمی شود، گویی کسی از پس پرده و حجاب سخن می گوید. همانند وحی به حضرت موسی علیه السلامکه در قرآن می خوانیم:
فَلَمَّا أتاها نُودِیَ یا مُوسی، إِنِّی أنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّس طُوی. (طه: 11 و 12)
پس چون به آن رسید، ندا داده شد: ای موسی! این منم پروردگار تو. کفش خود را بیرون آور که تو در وادی مقدس «طوی» هستی.

3. وحی از راه فرشته
در این نوع از وحی، فرشته وحی، حقایق را بر جان پیامبر نازل می کند، چنان که درباره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهآمده است:
نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأمینُ عَلی قلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرین. (شعراء: 193و194)
روح الامین آن را بر قلبت نازل کرد تا از هشداردهندگان باشی.
نتیجه
وحی رسالتی، ویژه پیامبران است و جز آن بزرگواران، کسی شایستگی و قابلیت چنین فیضی را ندارد. نزول وحی به معنای الهام بر مؤمنان ممکن است. وقتی ما در طول زندگی خود با مشکلاتی روبه رو می شویم و سر دو راهی قرار می گیریم، گاه ناگهان راه حل مشکل به ذهنمان خطور می کند و این گونه به راه حلی درست و منطقی دست می یابیم. این، همان الهام است.

پی نوشت:
1. ابن منصور، لسان العرب، ج 15، ص 379، ماده «وحى»؛ فخرالدین طریحى، مجمع البحرین، ج 1، ص 430، ماده «وحى»؛ معجم مفردات الفاظ فى غریب القرآن، ماده «وحى».
www.irc.ir